Dünyada ve Türkiye’de Metro
Genellikle nüfus yoğunluğu fazla olan büyük şehirlerde kurulan ve şehir merkezini süratli bir şekilde durak ve banliyölere bağlayan elektrikli yeraltı raylı ulaşım aracıdır. Şehir trafiğinin dışında bir yolu olması, çift hat üzerinde hareket etmesi metroda çok sayıda vagon kullanabilme ve yüksek bir hıza erişebilmesi imkanını sağlar. Metronun çok az sayıda personelle yönetilebilir.
Dünya'da ilk metro Londra’da kurulmuştur. 1863 yılında işletmeye açılan bu metro günümüzde yaklaşık günde sekiz milyon yolcu taşımaktadır. 1900 yılında açılan Paris metrosu ise günümüzde bir günde beş milyondan fazla yolcu taşımaktadır. Avrupa’da metroya sahip diğer şehirler; Budapeşte (1896), Berlin (1882), Hamburg (1912), Leningrad (1915), Moskova (1935), Stockholm (1950), Viyana (1898), Madrid (1919), Barselona (1923), Roma (1955), Lizbon (1959), Milano (1962).
1868 yılında sokak üzerinden geçen hava hatlarıyla açılan Newyork metrosu 1904 yılında yeraltı hatlarına dönüştürülmüştür. Amerika’da metrosu olan diğer şehirler, Şikago (1892), Philedelphia (1907), Boston (1901), Toronto (1921).
Japonya’da Tokyo 1927 ve Osaka 1933, Arjantin’de Buenos Aires 1911’de metroya kavuşmuştur. Metroların hava hatları yerden en az 6 metre yüksekte olur. Çatı, metal veya betonarmedir. Toprağa sağlam desteklerle dayanır. Yeraltı hatlarında iki sistem uygulanır. Birincisinde hatların geçeceği galeriler sokak düzeyinin hemen altında 6-8 metre derinlikte, ötekinde ise 35-40 metre aşağısındadır. Birinci yöntemle yapılan metrolar daha ucuza çıkar. Çünkü bunlarda galerilerin kazılmasına sokak düzeyinden derine doğru hendek açma yoluyla başlanır, kazılan hendeğin iki yanına betonarme birer duvar örülür. Böylelikle bir dikdörtgen prizma biçimini alan galeri bittikten sonra üzeri kapanır ve sokak tekrar döşenir. Bu yöntemin en büyük sakıncası sokak planını izlemesi, bundan ötürü de uzun, girintili ve çıkıntısı olmasıdır. Kazı 6-8 metre gibi orta derinlikte yapılmışsa da çift hatlı galerilerde duvarlar eliptik biçim gösterir. Derin şebekelerde hatlar sokakların planını izlemez, çoğunlukla doğru çizgilerden meydana gelir. Böylece birinden ötekine gidilecek iki nokta arasındaki yol çok kısa olur. Bu şebekelerde galeriler yuvarlak oyulmuştur. İçlerinden tek hat geçer. Kesit çapı 3,5-4,5 m arasında bir çember olan bu galeriler çelik halkalarla döşenmiştir. Ancak son zamanlarda bu çelik halkaların yerini betondan prefabrike ve birbirine vidalanabilir bir döşeme sistemi almaktadır.
Ray açıklığı hemen hepsinde standarttır (1435 mm). Derin galerilerde çift hat olmaz. Yan yana açılmış ve her birine tek doğrultuda giden trenler işleyen iki galeri bulunabilir. Sapmalar, dönmeler yalnız istasyon noktalarındadır. Hatlar hiçbir zaman kesişmez. İstasyonlar yeraltı şebekelerinde galerilerin genişletilmesiyle, hava şebekelerinde ise platform çatısı kurulmakla yapılır. İstasyonlarda 100-160 metre uzunluğunda peronlar bulunur. Yolcuların sokağa çıkmaları çoğu zaman yürüyen merdivenlerle sağlanır. Trenler, elektrikli trenlerin aynıdır. Çoğunlukla çift doğrultuludur. Vagonların sayısı ve biçimi şebekeye göre değişir. Metro katarları saatte 90-100 km yapabilirse de genellikle 60 km’nin üzerine çıkılmaz. Bir doğrultuda saatte ortalama 20 katar hareket eder. Ancak Londra metrosunda olduğu gibi saatte 40 katara kadar çıkılabildiği de olur.
Dünyanın En İyi Metroları
1. Newyork–Amerika: Newyork’da çok az kişinin arabası vardır. Çünkü otopark bulmak, yolda altın aramak gibi bir şeydir ayrıca vakit çok azdır. 1904 yılında sadece 28 istasyonla açılan metro şuanda 462 istasyona sahip ve günde 4.9 milyon kişiyi taşıyor. Ayrıca bu metro yılın 365 günü 7/24 saat açıktır.
2. Londra–İngiltere: Londra metrosu dünya’nın en büyük ve en eski metrosudur. 1863 yılında inşaa edilen metronun şuan 405 km’lik hattında toplam 268 istasyonu bulunuyor. Günde 976 milyon insan Londra’da bir yerden bir yere gitmek için bu metroyu kullanıyor.
3. Paris–Fransa: Paris metrosu dünya’nın en eski 2. metrosundan birisidir. Paris’in her noktasına metro ile ulaşmak mümkündür. 214 km’lik hat ve 380 istasyona sahip olan bu metrodan bir istasyonda indiğinizde sadece 500 metre yürümeniz gerektiğinden de kapsama alanı olarak en iyi metro kabul ediliyor. Günde 4 milyon insan bu metro ile taşınmaktadır.
4. Moskova: Dünya’nın en dakik metro sistemi olarak anılan Moskova metrosu ortalama bir iş gününde 8.2 milyonun üstünde insan taşıyor. Moskova metrosu 290 km.lik hattıyla 172 istasyona sahip. Bu metronun büyük bir bölümü yerin altından ilerlese de küçük bir kısmı ise köprünün üstünden giderek hem Moskova’nın hem de Yauza nehri’nin manzarasıyla her gün insanları büyülemeye devam ediyor.
5. Montreal–Kanada: Montreal metrosu ilk kez 1966 yılında inşaa edilmişti. 60 km uzunluğunda ve 68 istasyonu bulunan metro her ne kadar dünya’nın en uzun metrolarından olmasa da modern yapısı ile dünya’nın en iyi metrolarından biri kabul ediliyor. Günde 835.000 kişiyi taşıyor.
6. Madrid–İspanya: Madrid metrosu Avrupa’nın 2.ci, dünya’nın ise 6.cı büyük metrosudur. Madrid metrosu ilk kez 1919 yılında 3,3 km.lik hattı ve 8 istasyonuyla açılmış daha sonra 231 istasyona arttırılmıştır. Madrid metrosu günde 1.8 milyon kişinin kullandığı dünya’nın en yoğun metrolarından biridir.
7. Tokyo: Tokyo’nun toplu taşıma sistemi mükemmeldir. Bu ülkede günde 10.6 milyon insan toplu taşıma, günde 7.7 milyon insan metro kullanmaktadır. Tokyo’da toplam 287 metro istasyonu bulunur. Her istasyonda hem İngilizce hem de Japonca anonslar yapılmaktadır.
8. Seul–Güney Kore: Seul metrosu dünyadaki en kalabalık metrolardan birisidir. Bu metro’yu günde yaklaşık 8 milyon insan kullanmaktadır. 287 km’lik hattıyla da dünya’nın en uzun metro istasyonlarından biridir. Trenin büyük bölümü yeraltından gitse de %30’luk kısmı yerin üstünden gitmektedir.
9. Beijing–Çin: Beijing metrosu 1969 yılında yapılmıştır. Bu metro sayesinde Çinliler Beijing içinde ve dışındaki şehirleri kolaylıkla ziyaret edebilmektedir. 2008 Beijing Olimpiyat Oyunlarından önce bu metroya 7.69 milyar USD yatırılarak halihazırdaki metro 480 km lik bir alanda hizmete girmeye başlamıştır. Günde 3.4 milyon insanın kullandığı bu metro Çin’in en kalabalık metrosu olarak kabul edilmektedir.
10. Hong Kong: Hong Kong’da bulunan metro sistemi her ne kadar diğer şehirlere kıyasla çok kısa bir mesafede olsa da (90 km) günde yaklaşık 3.8 milyon insan bu metroyu kullanmaktadır. Bu sıralamayla dünya’da metroya en çok insan binen 9. Ülkedir. Bu metro 1979 yılında İngilizler tarafından yapılmıştır.
Türkiye’de Mevcut Durum
Ülkemize toplam 1908 adet metro ve LRT aracının alım ihalesi gerçekleştirilmiştir ve 2013 sonu itibariyle yaklaşık günde 2.5 milyon yolcu taşınması planlanmıştır. 2023 yılına kadar yaklaşık 7000 adet metro ve LRT hafif raylı ulaşım araçlarına ihtiyaç bulunmaktadır. 2023 yılına kadar demiryolu ağını 2 katına çıkaracak olan ülkemizde; ülke genelinde 26 bin km’ye ulaşacak demiryollarının 10 bin km’sini de Yüksek Hızlı Tren hatları oluşturacaktır. 2023 yılında ülkemizde kent içi raylı ulaşım sistemlerinde günlük yolcu sayısı 4.1 milyona yükselecek ve yük taşımacılığı 200 milyon ton/yıl olacaktır. 2004 yılında %3 olan yolcu taşımacılığı oranı 2023 yılında %10 ve yük taşımacılığı oranı da %5.5’ten %15 dolayına çıkarılacaktır.
Dr. İlhami Pektaş
